Kısa bir not: Cinsiyete dayalı genellemeler kalıp yargıları besleyebilir; bu yüzden yaklaşımı “stratejik/analitik” ve “insan/toplumsal etki” odaklı iki düşünme tarzı olarak ele alıyorum.
KHK bitiyor mu? Geleceğe bakan bir mercek: hukuk, siyasa ve toplumsal etki
Geleceğin olası manzaralarını didiklemeyi seven biri olarak, “KHK bitiyor mu?” sorusuna tek bir cevap yerine birden çok senaryo ile yaklaşmayı seviyorum. Bir yanda kurumsal mimariyi, metinleri ve kararları satır satır okuyan stratejik/analitik bakış; diğer yanda günlük hayatın adalet duygusuna ve toplumsal yankılarına odaklanan insan/toplumsal bakış. Bu iki pencereyi üst üste koyunca, geleceğe dair daha net bir harita çıkıyor.
Bugünün fotoğrafı: KHK’dan CBK’ya geçiş
2017 Anayasa değişikliğiyle Bakanlar Kurulu eliyle “kanun hükmünde kararname” çıkarma yetkisi kaldırıldı; yürütmenin düzenleme aracı olarak Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi (CBK) kabul edildi. Bu, olağan dönemde “KHK çıkarma” devrinin bittiği anlamına geliyor. Norm hiyerarşisindeki yer, konu sınırları ve TBMM’nin üstünlüğü (kanun–CBK çatışmasında kanunun uygulanması) yeni sistemin iskeletini çiziyor. :contentReference[oaicite:0]{index=0}
“Peki eski KHK’lar?”: Geçmişin gölgesi
Geçiş hükümleri, yürürlükte olan KHK’ların varlığını tamamen silmedi; uyum KHK’ları ve TBMM’nin sonraki işlemleriyle düzen pekiştirildi. Anayasa Mahkemesi’nin son yıllardaki kararları, hem geçiş döneminin hem de KHK kaynaklı uyuşmazlıkların hâlâ hukuki etkiler üretebildiğini gösteriyor. Bu, “KHK bitti” demenin, pratikte “tüm etkileri sonlandı” demek olmadığını hatırlatıyor. :contentReference[oaicite:1]{index=1}
OHAL boyutu: Eski KHK mantığı, yeni araçlar
Olağanüstü hâl (OHAL) ilanı halinde yürütmeye tanınan geniş yetkiler, artık CBK’lar üzerinden işliyor. Anayasa m.119 ve m.104 çerçevesinde OHAL’e özgü CBK rejimi, sınırlı zaman–sınırlı konu mantığıyla fakat güçlü etkiyle çalışıyor. 2023 depremleri sonrası OHAL CBK’leri üzerine yapılan güncel akademik tartışmalar, bu kanalın gelecekte de kullanılabilir olduğunu düşündürüyor. :contentReference[oaicite:2]{index=2}
Stratejik/analitik senaryolar: Kurum mimarisi nasıl evrilebilir?
- Senaryo A – Kodifikasyon ve sadeleşme: TBMM, geçiş döneminden kalan parça parça düzenlemeleri konsolide eden, CBK–kanun sınırlarını daha berraklaştıran bir uyum yasaları paketi çıkarır. Bu, “KHK mirası”nın izlerini azaltır; öngörülebilirliği artırır. (Mahfuz alan/takdir yetkisi tartışmaları devam etse de çizgiler kalınlaşır.) :contentReference[oaicite:3]{index=3}
- Senaryo B – Yargısal içtihadın derinleşmesi: AYM’nin CBK alanını, konu yasaklarını ve temel hak sınırlarını daha rafine ölçütlerle ayrıştırdığı yeni kararlar, düzenleme tekniğini inceltir; “kanun–CBK çatışmasında kanunun üstünlüğü” pratiği güçlenir. :contentReference[oaicite:4]{index=4}
- Senaryo C – OHAL-özel rejimlerde kurumsal protokoller: Afet ve krizlerde kullanılacak CBK taslaklarının önceden hazırlanması, hesap verebilirlik ve etki analizi standartlarını yerleştirebilir. (Kriz anında öngörü, sonrasında denetim.) :contentReference[oaicite:5]{index=5}
İnsan/toplumsal etki senaryoları: Adalet duygusu ve güven
- Geçmiş işlemlerle yüzleşme: KHK kaynaklı hak kayıplarına dair yargısal kararların (ör. tazminat, görev iadesi etkileri) şeffaf uygulanması, kamuoyunda hukuka güveni artırır; toplumsal barışı besler. :contentReference[oaicite:6]{index=6}
- Şeffaflık standartları: Düzenleyici işlemlerin etki analizi, açık veri ve sade dilde “ne değişti?” bültenleri; vatandaşın öngörü yeteneğini güçlendirir, kutuplaşmayı azaltır. (Bu, salt hukuk tekniği değil, kamu iletişimi meselesidir.)
- Krize dayanıklı yönetişim: Afet–salgın gibi durumlarda hız ve hak dengesi için önceden uzlaşılan ilkeler—ör. süre, konu, Meclis denetimi takvimi—güçlü bir toplumsal sözleşme hissi yaratır. :contentReference[oaicite:7]{index=7}
“KHK bitiyor mu?” sorusuna kısa cevaplar
Hukuki düzlem
Olağan dönem KHK’ları 2017 sonrası yerini CBK’lara bıraktı; “KHK çıkarma” yetkisi artık sistemde yok. Ancak yürürlükteki eski KHK’ların etkileri ve uyum sürecine dair yargısal/kanunî işlemler devam ediyor. :contentReference[oaicite:8]{index=8}
Yönetişim düzlemi
Gelecek, CBK–kanun ilişkisinin nasıl işletileceğine ve OHAL rejimindeki araçların nasıl sınırlanıp denetleneceğine bağlı; bu da Meclis, yargı ve yürütme arasındaki dengeye dayanıyor. :contentReference[oaicite:9]{index=9}
SEO odaklı mini SSS
KHK bitti mi, yerine ne geldi?
Klasik KHK dönemi 2017 değişikliğiyle sona erdi; yerine Cumhurbaşkanlığı Kararnameleri geldi. :contentReference[oaicite:10]{index=10}
CBK ile kanun çatışırsa hangisi uygulanır?
Kanun üstün gelir; TBMM aynı konuda kanun çıkarırsa CBK hükümsüz kalır. :contentReference[oaicite:11]{index=11}
OHAL döneminde nasıl işliyor?
OHAL’de yürütme, Anayasa m.119 çerçevesinde CBK’larla hareket eder; zaman, konu ve denetim boyutları ayrıca belirlenir. :contentReference[oaicite:12]{index=12}
Tartışmayı ateşleyen sorular
- CBK alanının çizgilerini keskinleştirmek için hangi yasal/kurumsal adımlar en acil görülmeli?
- Geçmiş KHK işlemlerinden doğan uyuşmazlıklarda adil tatmin ile idarenin sürekliliği arasında nasıl bir denge kurulmalı?
- Afet ve kriz dönemlerinde hız–hak dengesi için önceden belirlenmiş “CBK etik ilkeleri” sizce mümkün mü?
Özet
KHK bitiyor mu? Evet—“olağan dönem aracı” olarak. Ama hukukta izler kolay silinmiyor; CBK rejimi, Meclis üstünlüğü ve yargısal içtihat üçgeninde geleceği şekillenecek. Stratejik/analitik göz, metinleri ve kurumları; insan/toplumsal göz ise adalet duygusunu ve güveni merkeze alıyor. İkisini birlikte tuttuğumuzda, daha dengeli ve öngörülebilir bir yönetim mimarisine yaklaşırız.
::contentReference[oaicite:13]{index=13}